Willemijn van Dijk

Blog

Een kleine ode aan Livia

Romeinse geschiedschrijvers (Suetonius, Tacitus) hebben Livia, de vrouw van keizer Augustus en Romes eerste first lady, altijd neergezet als gewiekste intrigante en machtswellustige gifmengster, die geen misdaad schuwde om haar zoons in het zadel te helpen.

Livia trouwde met Augustus (Octavianus) toen ze al een zoon uit een eerder huwelijk had, en bovendien zwanger was van een tweede. Dit huwelijk zou de toekomst van haar zonen, Tiberius en Drusus, compleet veranderen. Eenmaal keizer liet Augustus al snel blijken dat hij de macht binnen de familie wilde houden – hij moest zo snel mogelijk een opvolger klaarstomen.

Zijn gedroomde opvolger was natuurlijk een eigen zoon, of wellicht een kleinzoon. Maar uit het huwelijk tussen Livia en Augustus zou nooit meer een kind geboren worden. Alle hoop was gevestigd op Julia, de enige dochter van Augustus, geboren uit een eerder huwelijk met Scribonia. De kleinzonen die zij kreeg konden alsnog de Julische familienaam, waarin Augustus bij testament door Julius Caesar was opgenomen, doen voortbestaan.

Het lot bepaalde anders. Augustus’ kleinzonen Gaius en Lucius, maar ook zijn geliefde neefje Marcellus en dierbare vriend Marcus Agrippa; ze waren stuk voor stuk ooit de gedoodverfde nieuwe keizer van Rome, maar stierven voordat ze daadwerkelijk op de troon konden gaan zitten. En ze zouden bijna allemaal door toedoen van Livia zijn ‘omgekomen’. Livia ging zo, vanaf Tacitus tot aan Robert Graves’ I, Claudius (1976), niet de geschiedenis in als de ingetogen en plichtsgetrouwe moeder des huizes die ze beweerde te zijn, maar als de beruchte stiefmoeder aan het keizerlijke hof.

Tussen de bontgekleurde oleanders, cipressen, dadelpalmen en laurierbomen, in de zogenaamde ‘tuinkamer’ van het buitenhuis van Livia, kun je haar maar moeilijk voor je zien als moordlustige intrigante. De kamer is nog altijd te bewonderen: de muurschilderingen zijn overgebracht naar het museum Palazzo Massimo alle Terme, hartje Rome, waar je de kamer zo kunt binnenstappen en je in Livia’s huis waant.

Veel van de schrijvers die Livia’s imago hebben bepaald, werden op z’n minst gedeeltelijk beïnvloed door het feit dat ze zich maar ongemakkelijk raad wisten met de volkomen nieuwe rol die deze vrouw zich had toegeëigend. Ze hield zich opzettelijk op de achtergrond en cultiveerde een zelfbeeld van kuisheid, de traditionele Romeinse deugd bij uitstek voor een gehuwde vrouw, maar Livia was onmiskenbaar de machtigste vrouw die Rome tot dan toe had gekend. Ze was even intelligent en zelfstandig als ze zorgzaam en ingetogen was: enkele jaren na de bruiloft zorgde Augustus ervoor dat ze wettelijk onschendbaar werd en haar eigen bezittingen mocht beheren, zonder tussenkomst van een mannelijke voogd.

Livia speelt ook een rol in mijn boek De opvolger. Tiberius en de triomf van het Romeinse keizerrijk. Centraal in het boek staat het moment van de machtsoverdracht, na de dood van keizer Augustus. Na een huwelijk dat meer dan een halve eeuw stand had gehouden, was het natuurlijk Livia die aan het sterfbed van de eerste keizer van Rome zat. Een kort fragment:

Toen het nieuws van Augustus’ slechte gezondheidstoestand hem onderweg had bereikt, maakte Tiberius rechtsomkeert. Hij was zich er vast en zeker ten volle van bewust dat het moment nu eindelijk daar was.
Over de laatste dagen van Augustus zijn in de eeuwen na zijn dood verschillende verhalen ontstaan. De overlevering wil dat het Livia zelf was die Augustus de met gif ingesmeerde verse vijg overhandigde die hem fataal zou worden, geplukt van de vijgenboom die zo lieflijk
de binnenplaats van de villa sierde. Kwade tongen beweerden later dat Livia Augustus op slinkse wijze om het leven had gebracht, om plaats te maken voor haar zoon Tiberius. Na meer dan vijftig jaar huwelijk vol loyaliteit en deugdzaamheid, lijkt het onwaarschijnlijk dat Livia uitgerekend tot zijn bijna laatste adem heeft gewacht met een dergelijke misdaad.
Een passender beeld is dat van een natuurlijke dood, of misschien wel dat van een keizerlijk echtpaar dat tot op het laatste moment de touwtjes zelf in handen wilde houden. Een zelfgekozen dood, zou je kunnen zeggen, al had het leven Augustus sowieso op elk moment kunnen verlaten.
Livia plukte de rijpe vijgen misschien zelfs samen met Augustus van de boom in de binnentuin. Een voor hem en een voor haar. Uit het zicht maar met medeweten van haar man kan Livia een van de twee vijgen hebben vergiftigd. Daarna aten ze gezamenlijk van de vruchten, zich er ten volle van bewust dat het hun laatste moment samen was. Augustus was in het sterfbed van zijn vader gaan liggen en wachtte af.

[Fragment uit: De opvolger. Tiberius en de triomf van het Romeinse keizerrijk]

Wil je graag meer weten over of een gesigneerd exemplaar bemachtigen van De opvolger? Tijdens de Week van de Klassieken (9 t/m 19 maart) vertel ik op de volgende plekken over mijn nieuwe boek:

14 maart, Haarlem

Op dinsdag 14 maart word ik door classicus Jacques Koppenol in boekhandel Athenaeum in Haarlem geïnterviewd over mijn nieuwe boek (aanvang 19.30, aanmelden via haarlem@athenaeum.nl of in de winkel).

16 maart, Den Haag

Op donderdag 16 maart ben ik om 19:00 uur te gast bij boekhandel Paagman (vestiging Fred, Frederik Hendriklaan 217 te Den Haag). Ik zal een lezing geven en aansluitend signeren (aanmelden kan via deze link).

19 maart, Utrecht

Op zondag 19 maart zal ik om 15:00 bij Boekhandel Broese in Utrecht vertellen over mijn boek, ingaan op vragen uit het publiek en signeren (aanmelden kan via deze link)

Ik kijk ernaar uit je te ontmoeten in Haarlem, Den Haag of Utrecht!

 

De opvolger. Tiberius en de triomf van het Romeinse keizerrijk
Willemijn van Dijk
ISBN 9789026332326 | € 18,99
Uitgeverij Ambo|Anthos